Tìm về kinh đô bị chôn vùi 400 năm trước
Các nhà nghiên cứu khẳng định đây là con rùa đá to nhất mà họ từng thấy. Con rùa nặng khoảng 6-7 tấn, cõng tấm bia và nằm ở khu mả của vua Mạc.
Trong quá trình tìm hiểu về đại long đao 500 tuổi của hoàng đế Mạc Đăng Dung, tôi thấy có nhiều điều thú vị còn ẩn chứa ở nơi từng là cung điện nguy nga một thời. Khu tưởng niệm Vương triều Mạc giữa cánh đồng xã Ngũ Đoan dù khá hoành tráng, song không thể nào sánh với quy mô một kinh thành, một đô thị ven biển ngày xưa.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02638.jpg
Quảng trường trước chính điện của Khu tưởng niệm Vương Triều Mạc.
Vương triều sụp đổ
Sau khi bị nhà Lê – Trịnh phá hủy, đốt cháy, Dương Kinh tiếp tục bị thời gian 400 năm mài mòn. Phần lớn những dấu tích đã lặn xuống lòng đất, nhưng vẫn còn một số di vật ẩn giấu đâu đó trong chùa chiền, đình miếu. Trong những ngày lang thang ở kinh thành lộng lẫy khi xưa, tôi được chiêm ngưỡng một số cổ vật cực kỳ giá trị liên quan đến Vương triều Mạc.
Theo sử sách, sau khi lên ngôi được 2 năm, Mạc Đăng Dung đã nhường ngôi cho con cả là Mạc Đăng Doanh để làm Thái Thượng Hoàng, lui về quê xây dựng Dương Kinh với quy mô đồ sộ. Vậy nên, thời kỳ đó, ngoài kinh đô ở Thăng Long, còn có một “kinh đô” khác là Dương Kinh.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02631.jpg
Cánh đồng này từng là Dương Kinh đô hội bậc nhất thời Mạc.
Tại Dương Kinh, có hệ thống cung điện, lầu các có quy mô đồ sộ như: các Dương Tự, điện Tường Quang, Phúc Huy, phủ Quốc Hưng, đồn binh, kho lương, và cả một trường Quốc học tương đương với Quốc Tử Giám tại Thăng Long. Cứ 3 năm một lần, Mạc Đăng Dung lại tổ chức thi tuyển tìm tiến sĩ, trạng nguyên, bổ sung nhân tài cho đất nước.
Khác với cung điện Tức Mặc (Nam Định) thời Trần, hay Lam Kinh (Thanh Hóa) thời Lê Sơ, chỉ là nơi nghỉ ngơi, thờ tự của vua chúa, Dương Kinh là trung tâm kinh tế, chính trị và là “kinh đô cảng” vô cùng sầm uất. Với vị thế gần biển, sông Văn Úc, với nhiều ngả nối liền phố Hiến, Thăng Long, Hội An, nên Dương Kinh nhanh chóng trở thành khu đô hội bậc nhất.
Điều này đã được chép lại trong sử sách và đã được chứng thực bằng hàng loạt cuộc khai quật khảo cổ kéo dài nhiều năm. Năm 2004, Viện Khảo Cổ học đã khai quật một số địa điểm ở thôn Cổ Trai (Ngũ Đoan, Kiến Thụy, Hải Phòng), nơi được coi là Dương Kinh thời xưa và đã có nhiều phát hiện thú vị.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02633.jpg
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02634.jpg
Các cuộc khai quật đã khẳng định tại xã Ngũ Đoan từng có một đô thị rực rỡ.
Các nhà khảo cổ đã khiến các thành lũy, hào nước gần 500 tuổi xuất lộ, thu được nhiều gốm sứ màu lam, đồ sành, đồ đá, đất nung với những nét hoa văn mang phong cách nghệ thuật điển hình của thế kỷ XVI. Thời kỳ nhà Mạc trị vì, gốm Chu Đậu phát triển rực rỡ nhất, nên việc phát hiện nhiều gốm ở di chỉ là điều dễ hiểu.
Cuối năm 2008, các nhà khảo cổ của Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tiếp tục tiến hành khai quật 450m2 đất ở thôn Cổ Trai và đã lần đầu tiên tìm thấy dấu tích nền móng và gia cố trụ của cung điện Dương Kinh. Hàng loạt thanh đá khổng lồ được phát hiện dưới lòng đất, là vật liệu xây dựng các công trình lớn. Những hiện vật như gạch vồ, đồ gốm trang trí phượng, rồng, sóng nước, hoa cúc… được phát hiện rất nhiều. Ngoài ra, các nhà khảo cổ còn thu được cả tạ tiền cổ được chôn trong những chiếc hũ sành ở di chỉ Gò Gạo - vốn là một kho quân lương thuộc kinh đô cũ của nhà Mạc.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02630.jpg
Đại hồng chung nặng hơn 1,5 tấn trong Khu tưởng niệm Vương triều Mạc.
Từ những vết tích được khai quật, có thể chắc chắn rằng, trung tâm Dương Kinh khi xưa gồm một quần thể kiến trúc rộng lớn, trải dài trên một diện tích rộng hàng vạn mét vuông. Các kiến trúc đều rất to lớn và trang trí đẹp.
Vậy là, ngoài những bức tường thành kỳ vĩ của nhà Mạc vẫn còn tồn tại ở Lạng Sơn, Tuyên Quang, Cao Bằng, các nhà khoa học đã chính thức khẳng định sự tồn tại của một kinh đô hoành tráng thế kỷ 16. Giờ đây, tất cả đã bị bao phủ bởi làng mạc và đồng lúa trải mênh mông.
Bia đá, rùa đá khổng lồ
Những ngày lang thang ở vùng đất từng là kinh đô nhà mạc xưa, tôi gặp không ít chuyện thú vị. Cụ Mạc Văn Thiết là người trông coi từ đường họ Mạc ở xóm Kiều Thôn, nằm ngay cạnh làng Cổ Trai, quê hương của Mạc Đăng Dung. Cụ Thiết mở cho tôi xem gia phả để khẳng định cụ là cháu 17 đời của hoàng đế Mạc Đăng Dung.
Nhưng điều khiến tôi đặc biệt chú ý là những cổ vật bằng đá xanh, đá trắng khổng lồ có niên đại thời Mạc chất đầy mảnh vườn trước cửa từ đường. Toàn bộ số cổ vật này đều liên quan đến Vương triều Mạc ở Dương Kinh xưa.
Tôi khá bất ngờ khi tận mắt con rùa đá xanh rất lớn. Theo ông Thiết, các nhà nghiên cứu cũng khẳng định đây là con rùa đá to nhất mà họ từng thấy. Con rùa này nặng khoảng 6-7 tấn, vốn cõng tấm bia và nằm ở khu mả của vua Mạc. Khi chúa Trịnh Tùng truy sát, không rõ khu mộ được chuyển đi hay san phẳng để ngụy trang. Riêng con rùa và bia đá nặng quá, lớn quá, không thể khiêng đi được thì cứ để vậy.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02647.jpg
Chiếc thống đá là "bồn tắm" của vua chúa, mỹ nữ thời Mạc.
Trải bao mưa nắng mấy trăm năm, mồ mả không còn, kinh thành chìm dưới lòng đất, song con rùa và tấm bia đá vẫn trơ trơ cùng tuế nguyệt. Tiếc rằng, không rõ do con người phá hoại, hay trúng bom, mà tấm bia đá trên lưng rùa bị vỡ làm 2 mảnh. Hiện tấm bia vẫn được lưu giữ ở từ đường họ Mạc xóm Kiều Thôn.
Chiếc thống đá cũng là di vật khá đặc biệt của nhà Mạc còn tồn tại đến ngày hôm nay. Đây là vật dụng có chức năng như chiếc bồn tắm thời hiện đại để bậc vương tôn, mỹ nữ ngồi tắm… Tương truyền, khi bịt lỗ thoát nước ở dưới đáy, thả xuống nước, chiếc thống đá này nổi được. Ông Thiết đã thử ngồi vào thống đá, thấy không rộng rãi lắm, song vẫn tắm được bình thường.
Trong số cổ vật vứt ngổn ngang trong vườn trước từ đường họ Mạc, tôi đặc biệt chú ý tấm bia đá rất lớn, còn cực kỳ nguyên vẹn. Theo lời ông Thiết, tấm bia này được phát hiện vào năm 2000, khi nhân dân trong xã đào mương. Nó nằm dưới lòng đất chừng 1m, ở khu vực Gò Gạo, vốn là nơi đặt kho quân lương của nhà Mạc.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02649.jpg
Rùa đá xanh khổng lồ, nặng khoảng 6-7 tấn.
Ngày đó, đích thân ông Đào An, Chủ tịch UBND TP Hải Phòng đã duyệt kinh phí, huy động dân quân, người dân kéo bia đá lên. Cả trăm lực điền kéo đủ kiểu, mà bia đá không hề nhúc nhích. Không có cách nào kéo được tấm bia, họ đành lấp đất lại.
Năm 2002, từ đường họ Mạc ở xóm Kiều Thôn được công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia, ông Chủ tịch huyện Kiến Thụy Phạm Văn Đới lại cấp tiền để trục bia đá lên. Lần này có cả máy tời, máy cẩu.
Vì bia đá nằm giữa cánh đồng, không có đường ra, nên chỉ có thể sử dụng được máy tời. Thế nhưng, có một chuyện lạ đã xảy ra: Cáp bằng thép, to bằng ngón chân cái mà liên tục đứt.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...1/DSC02657.jpg
Tấm bia đá khổng lồ mới đào được ở Gò Gạo, nơi từng là kho quân lương thời Mạc.
Một vị thầy cúng được mời về, cúng khấn khá lâu trong từ đường, song cáp vẫn đứt, bia đá không suy suyển. Đến cuối ngày, đích thân ông Đới vào ngôi miếu Bà Chúa Thao gần nơi xuất lộ bia đá khấn vái. Không ngờ, sau khi ông Đới khấn xong, máy tờ kéo bia đá lên thẳng. Bia đá được kéo ra đường lớn, rồi máy cẩu trục lên xe tải chở về.
Sau khi đem bia đá về, rất nhiều nhà khoa học ở Viện Hán Nôm đã về in dập bản. Cho đến giờ, ông Thiết vẫn chưa nhận được bản dịch. Tuy nhiên, qua một số chữ còn rõ nét, các nhà khoa học đã khẳng định với ông Thiết rằng, tấm bia này ghi chuyện quân lương. Như vậy, nội dung bia phù hợp với việc đào được tấm bia ở nơi từng là kho dự trữ quân lương của nhà Mạc.
Thái Tổ Mạc Đăng Dung đã lựa chọn một phương thức đấu tranh tổng hợp rất thông minh, vừa làm cho địch đủ ngại ngần, lo sợ, vừa đủ cho Thiên triều hống hách đỡ mất mặt. Ông lại đặt quyền lợi tối cao của đất nước lên trên sỹ diện cá nhân. Nhờ vậy mà đẩy lùi được 22 vạn quân Minh, mà không tốn một mũi tên, không mất một giọt máu.
Có thể nói, Mạc Đăng Dung là một vị vua yêu nước lớn trong những vị vua yêu nước. Nhà Mạc đã đấu tranh vô cùng thông minh, năng động, hiếm có trong lịch sử nước nhà.
GS TSKH Phan Đăng Nhật
Còn tiếp…
Kho cổ vật quý 500 tuổi trong ngôi chùa giữa cánh đồng
(VTC News) - Trong số những di vật thời Mạc lưu giữ trong chùa, có lẽ nổi tiếng nhất phải kể đến chiếc khánh đá, bởi nó liên quan đến một vụ trộm kỳ lạ.
Cách từ đường họ Mạc xóm Kiều Thôn vài trăm mét, là ngôi chùa Phúc Linh của làng Nhân Trai, thuộc xã Đại Hà (Kiến Thụy, Hải Phòng). Ngôi chùa nhỏ, nằm giữa cánh đồng này còn lưu giữ vô số cổ vật liên quan đến Vương triều Mạc.
Ngôi chùa khá khiêm tốn trên một gò đất, cổ kính, cũ kỹ, song lại có cái cổng khổng lồ, cao bằng ngôi nhà 2 tầng, trông rất không phù hợp. Người trông giữ ngôi chùa cổ từ thời Trần này là cụ Bùi Hữu Tấc.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02662.jpg
Rồng đá trông như đám mây là đặc trưng thời Mạc.
Ngay từ cổng chùa đã thấy những hiện vật liên quan đến triều Mạc. Cổng chùa đặt 4 linh vật là rồng đá, chạm trổ rất tinh tế, trong đó có 2 con rồng thời Trần và 2 con rồng thời Mạc. Rồng thời Mạc rất đặc trưng, cách điệu như một đám mây, nên gọi là “vân hóa rồng”.
Trong khuôn viên chùa, có hai rùa đá cõng bia có tuổi 500 năm. Hai rồng đá thời Mạc vốn nằm chỏng chơ ngoài vườn vừa được khiêng vào sân chùa đặt chồng lên nhau.
Trong một tháp mộ vẫn còn pho tượng gỗ (đoán là từ thời Mạc) bị thủng lỗ chỗ ở bụng. Theo ông Tấc, những vết thủng ở pho tượng là do một quan Pháp bắn. Ông Tây này say rượu mò vào chùa, thấy tượng ngồi trong tháp mộ cứ trợn mắt nhìn, tức mình, ông ta xả nguyên một băng đạn.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02678.jpg
Pho tượng trong tháp mộ bị quan Pháp bắn thủng bụng, cổ.
Nhiều bức tường của ngôi chùa này được xây bằng gạch vồ, to bản, là gạch đặc trưng của thời Mạc. Hàng ngói lợp ở mái sau của ngôi chùa cũng có độ dày đặc biệt, chưa từng thấy xuất hiện ở nơi khác. Đây cũng được coi là loại ngói đặc trưng của nhà Mạc.
Đáng chú ý nhất là những pho tượng tròn – tượng đặc trưng thời Mạc, có rất nhiều ở trong chùa Phúc Linh. Những pho tượng gỗ được sơn thếp cẩn thận, trong đó, có một pho được cho là hiện thân của Thái hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Ngọc Toàn, vợ hoàng đế Mạc Đăng Dung. Những pho tượng này được làm bằng chất liệu gỗ lim nên rất bền. Mặc dù những pho tượng đã “ngồi” đó hơn 400 năm, song vẫn chưa hề bị mối mọt xâm hại.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02670.jpg
Tượng Thái hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Ngọc Toàn (vợ Hoàng đế Mạc Đăng Dung).
Ngay cạnh chính điện là những pho tượng đá xanh đặc biệt nhất. Những pho tượng này đã bị người đời sau quét sơn xanh đỏ lòe loẹt. Hai hàng tả hữu là quan lại, người hầu đứng uy nghiêm. Pho tượng ngồi trên ngai trạm trổ rồng là vua Mạc Đăng Dung.
Theo ông Tấc, những pho tượng đá xanh đã có mặt ở đây từ thời Mạc. Tượng vua Mạc vốn ngồi trên một bệ tượng bằng khối đá khổng lồ, nặng cả chục tấn. Tuy nhiên, do quá trình bồi lấp, người đời sau lại không đủ điều kiện kỹ thuật nâng khối đá lên, nên khối đá đã chìm sâu dưới lòng đất. Người đời sau cứ xây gạch chồng lên khối đá để nâng tượng, nên bệ tượng bằng đá và bức tượng vốn dính liền mỗi ngày càng thêm rời xa nhau.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02672.jpg
Tượng tròn tạc bằng đá xanh - tượng đặc trưng thời Mạc. Những pho tượng này được cho là tạc vua Mạc Đăng Dung và các vị quan.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02673.jpg
Vua Mạc Đăng Dung ngồi trên ghế tạc hình rồng.
Qua quan sát, có thể nhận thấy những pho tượng này được chạm khắc từ đá xanh, loại đá phổ biến ở vùng Thanh Hóa, Nghệ An. Những pho tượng đều rất đẹp, còn nguyên vẹn và trông giản dị như người thật. Ông Bùi Hữu Tấc bảo: “Mấy bố GS bụng to như cái trống tìm về chùa mấy lần để nghiên cứu và đều khẳng định những pho tượng này có niên đại từ thời Mạc, mang đặc trưng điêu khắc của thế kỷ 16”.
Trong số những di vật thời Mạc lưu giữ trong chùa, có lẽ nổi tiếng nhất phải kể đến chiếc khánh đá, bởi nó liên quan đến một vụ trộm kỳ lạ.
Cách đây 20 năm, sau khi các nhà khoa học đạp xe về nghiên cứu và khẳng định trong chùa lưu giữ toàn cổ vật quý thời Mạc, thì bắt đầu xuất hiện trộm đến nhòm ngó. Tuy nhiên, chúng chỉ ăn cắp được những thứ lặt vặt, còn những cổ vật bằng đá, toàn nặng cả tấn, thì không thể bê nổi. Những pho tượng gỗ quý, đặc biệt là tượng Thái hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Ngọc Toàn, dễ bị mất trộm, được cất giữ trong nhà kho, khóa kỹ.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02676.jpg
Loại ngói dày rất đặc biệt.
Trong số cổ vật thời Mạc, có chiếc khánh đá là nhẹ nhất, nên đã bị trộm nẫng. Nhìn chiếc khánh đá ước chừng nó nặng 70-80kg. Chiếc khánh đá còn rất mới, chữ nho rất nét, ghi niên đại chạm khắc thời Mạc.
Cuối năm 1992, ông Tấc bị đánh thức lúc nửa đêm về sáng bởi tiếng lạch cạch. Ông thức dậy, thấy cửa chùa mở toang. Kiểm kê đồ vật, thấy chiếc khánh đá đặt cạnh chính điện bị mất. Ông gõ chuông ầm ĩ, song trời rét mướt, chẳng thấy ai dậy.
Ông Tấc cầm đèn pin và chiếc gậy chạy dọc cánh đồng, thì phát hiện 4 tên trộm đang loay hoay khiêng chiếc khánh đá. Khi ông đến gần, 4 thằng nhìn ông chằm chằm, chả lộ chút vẻ sợ hãi nào. Ông cũng chả dám tiến đến chỗ chúng, vì có thể mất mạng như chơi. Ông cứ đứng từ xa rồi hết khuyên răn đến chửi rủa lũ phá đình, phá chùa, rằng “lũ ăn trộm của Thánh thì trước sau cũng bị Thánh vật”.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02671.jpg
Chiếc khánh đá suýt bị mất trộm.
Nhưng điều lạ xảy ra: 4 thằng loay hoay mãi mà không nhấc nổi chiếc khánh đá. Chiếc khánh đá cứ nằm trơ trơ trên bờ ruộng. Loay hoay một lúc không bê lên được, một thằng bảo: “Khéo Thánh vật thật”, thế là chúng để lại chiếc khánh đá bỏ đi.
Ông Tấc bốc những cục đất ải lấp chiếc khánh đá lại để ngụy trang rồi về chùa ngủ. Sớm hôm sau, ông huy động thanh niên ra đồng khiêng về. Lạ thay, chỉ cần 2 người khiêng chiếc khánh đá chạy phăm phăm. Để chống trộm, ông Tấc đã dùng dây xích to tướng treo chiếc khánh đá lên, rồi khóa xích lại.
http://farm.vtc.vn/media/vtcnews/201...2/DSC02669.jpg
Rùa đá cõng bia trong chùa Phúc Linh.
Những ngày lang thang ở các đền chùa, đình miếu quanh xã Ngũ Đoan và các xã lân cận của vùng từng là Vương triều Dương Kinh khi xưa, tôi được tận mắt rất nhiều di vật từ thời Mạc có độ tuổi 400 đến 500 năm. Đây là những di vật cực kỳ quý giá, tuy nhiên, những di vật này đang bị đối xử không công bằng. Phần lớn các di vật nằm dầm mưa dãi nắng ngoài vườn, ngoài sân hoặc không được cất giữ cẩn thận, có thể bị bọn trộm khiêng đi bất cứ lúc nào.
Hy vọng, khu trưng bày cổ vật thời Mạc nhanh chóng được xây dựng ở Dự án Khu tưởng niệm Vương triều Mạc tại xã Ngũ Đoan, để đưa những cổ vật này về trưng bày, vừa để tôn vinh thời thịnh trị của 5 đời vua Mạc vừa để nhân dân được chiêm ngưỡng những cổ vật quý.
Do thời gian làm vua rất ngắn, không để lại nhiều dấu ấn gì ngoài một số việc như: cho đúc tiền Thông Bảo, truy tôn Mạc Đĩnh Chi là Kiến Thủy Khâm Ninh Văn Hoàng Đế, xây cung điện ở Cổ Trai, lấy Hải Dương làm Dương Kinh, tổ chức thi tuyển chọn người có tài (thi Hội năm 1529), sửa định binh chế, điền chế, lộc chế và đặt các vệ phủ, các vệ sở trong ngoài, các ty sở thuộc, hiệu ty, tên quan và số lại viên, số người, số lính của các nha môn… Tuy nhiên, vẫn phỏng theo quan chế triều trước với bổ sung không đáng kể nên người ta biết đến ông phần nhiều như là một người tiếm ngôi, mặc dù trong giai đoạn từ đời Lê Uy Mục đến đời Lê Cung Hoàng thì nhà Hậu Lê đã cực kỳ suy tàn, khởi nghĩa và nổi loạn nổi lên ở nhiều nơi, triều chính thối nát dẫn đến việc các ông vua này phải dựa vào thế lực ngày càng tăng của Mạc Đăng Dung nhằm duy trì quyền lực đã gần như không còn của mình và cuối cùng là việc phải nhường ngôi cho ông.
Dương Phạm
![[THẾ GIỚI VÔ HÌNH] - Mã nguồn vBulletin](images/misc/vbulletin4_logo.png){kind=logo}
